همه چيز درباره زردي بچه

علت زردي نوزادان چيست؟
بالا بودن سطح رنگدانه اي به نام بيليروبين (bilirubin) در خون موجب زرد شدن پوست مي شود. بيليروبين در خون همه مردم صرفنظر از سن وجود دارد. بيليروبين يكي از فراورده هاي جنبي است كه در زمان تجزيه سلول هاي قرمز خون كه پير شده اند، حاصل مي شود. معمولا كبد بيليروبين را از خون جمع آوري كرده و از طريق مدفوع آن را از بدن دفع مي كند.
در طي حاملگي كبد مادر بيليروبين جنين را نيز دفع مي كند. بعد از تولد مدت زماني طول مي كشد تا كبد بچه فعاليت خود را شروع كرده و بيلي روبين را از خون دفع كند. نتيجه آن تجمع اين رنگدانه در خون نوزاد است كه در زير پوست و سفيدي چشم رسوب كرده و موجب زرد شدن پوست و سفيده چشم نوزاد مي شود.
اين نوع يرقان يا زردي را زردي فيزيولوژيك مي نامند و معمولا در دومين يا سومين روز زندگي بچه تا حدود دو هفته بعد از تولد ظاهر مي شود (در بچه هاي نارس اوج آن در 5 تا 7 روز پس از تولد شروع شده و ممكن است نهايتا تا دو ماه بعد كامل برطرف شود). روند شروع زردي پوست از صورت بچه است و به سمت پايين و گردن و قفسه سينه ادامه مي يابد تا اينكه در موارد زردي شديد به نوك انگشتان پاي بچه برسد و كل بدن را زرد كند.
آيا تغذيه نوزاد با شير مادر مي تواند علت زردي باشد؟
تغذيه با شير مادر زردي ايجاد نمي كند، اما زردي به احتمال بيشتري در نوزاداني وجود دارد كه با شير مادر تغذيه مي شوند.
ناكافي بودن سطح مايعات بدن بچه مي تواند موجب غليظ شدن خون و بالا رفتن سطح بيليروبين خون نوزاد شود. بنابراين اگر بچه با شير مادر تغذيه مي شود و هنوز شير كافي ترشح نمي شود كه بچه بخورد، احتمال دارد كه زردي سريعتر و شديدتر باشد (در بچه هايي كه با شير خشك تغذيه مي شوند نيز زردي رخ مي دهد اگر به اندازه كافي شيرخشك دريافت نكند).
اگر فكر مي كنيد كه شير پستان تان براي تغذيه نوزاد كافي نيست، در مورد اين مشكل با پزشك يا پرستار خود مشورت كنيد. ممكن است به مشاوره شيردهي و افزايش توليد شير براي شيردهي كافي بچه نياز داشته باشيد.
زماني كه بچه شير كافي از پستان مادر دريافت كند – مثلا با استفاده از تكنيك هاي افزايش ترشح شير مادر – اكثر اوقات با افزايش دفعات شير دهي به بچه، يا از طريق تغذيه بچه با مكمل شير مادر؛ زردي رفع مي شود. آكادمي متخصصان كودك آمريكا (The American Academy of Pediatrics (AAP)) توصيه كرده است كه مادران زائو در چند روز اول حداقل روزي هشت تا 12 بار بچه خود را شير بدهند.
بعضي از بچه ها دچار اختلالي مي شوند به نام "زردي شير مادر (breast-milk jaundice)" كه در چند هفته اول بعد از تولد رخ مي دهد. اين بيماري اغلب در روز هاي 7 تا 11 بعد از تولد تشخيص داده مي شود.
بچه شما ممكن است شير كافي خورده و افزايش وزن طبيعي داشته باشد، اما چيزي از شير با توانايي پردازش و دفع بيليروبين تداخل داشته باشد. اين اغلب در زردي فيزيولوژيك رخ مي دهد و هفته ها تا حتي يك ماه پس از تولد برطرف مي شود.
زردي شير مادر در بچه هايي كه بطور كامل با شير مادر تغذيه مي شوند تقريبا شايع اس و عموما بي خطر محسوب مي شود. اگر سطح بيليروبين بچه خيلي بالا باشد، ممكن است پزشك تغذيه با شير مادر را موقتا يكي دو روز قطع كند و زماني كه سطح بيليروبين پايين آمد، دوباره شيردهي با پستان از سر گرفته شود.
آيا زردي مي تواند خطرناك باشد؟
در اكثريت موارد، زردي نگران كننده نيست. اما اگر سطح بيليروبين بچه خيلي بالا باشد، زردي ممكن است به سيستم عصبي آسيب دائمي بزند. درصد خيلي كمي از نوزادان مبتلا به زردي دچار وضعيتي به نام كرنيكچر يا كرنيكچروس (kernicterus) مي شوند، كه موجب كري، تاخير تكامل و يا شكلي از فلج مغزي مي شود.
آيا بچه هاي خاصي استعداد بيشتري براي ابتلا به يرقان دارند؟
بله، بچه هايي كه داراي مشخصات زير هستند، به احتمال بيشتري زردي شديدتري مي گيرند:
داراي برادر يا خواهري هستند كه زردي گرفته است.
در زمان تولد دچار خونمردگي شده اند (سلول هاي قرمز خون كه در لخته خونمردگي وجود دارد تجزيه شده و بيلي روبين فرآورده جنبي تجزيه و شكسته شدن سلول هاي قرمز خون است)
بچه هايي كه نارس به دنيا مي آيند، زيرا كبد آنها نارس بوده و قادر به پردازش و دفع بيليروبين نيست
قوميت شرق آسيا
داراي اختلال ژنتيكي خاص هستند (مثل سندرم گيلبرت (Gilbert's syndrome)، نقص ارثي ديواره سلول هاي قرمز خون، يا گالاكتوزمي كه يك اختلال متابوليك ارثي است)
دچار بيماري هاي خاص مثل كيستيك فيبروز يا كم كاري تيروئيد (هيپوتيروئيدي) هستند
زردي ممكن است در طي 24 ساعت اول تولد در اثر عارضه هاي جدي خاص از قبيل اختلال كبد، كيسه صفرا، روده كوچك، عفونت، تروماي شديد حين تولد، بيماري خاص، نارس بودن شديد (توليد قبل از هفته 28 حاملگي) رخ دهد. عدم سازگاري خون يا ناسازگاري RH و ناسازگاري گروه خوني نيز مي تواند در روز اول تولد موجب زردي بچه شود.
آيا آزمايشي براي تشخيص زردي بچه وجود دارد؟
تيم زايمان در زمان تولد نوزاد را از نظر زردي چك مي كنند، بايستي مجدداً سه تا پنج روز بعد از تولد بچه چك شود، زمانيكه سطح بيلي روبين احتمالا در بالاترين حد است.
اگر نسبت به زردي نوزاد شكي وجود داشته باشد، آزمايش بيلي روبين انجام مي شود كه در آن نمونه خون از بچه گرفته شده و سطح بيلي روبين خون اندازه گيري مي شود. اگر بچه در طي 24 ساعت اول زردي داشته باشد، سطح بيليروبين قطعا در زايشگاه اندازه گيري مي شود.
چگونه بچه را از نظر زردي چك كنيم؟
بچه را به اتاقي ببريد كه نور طبيعي كافي داشته باشد يا نور فلورسنت زياد داشته باشد. اگر بچه سفيد پوست است، به آرامي انگشت خود را روي پيشاني، بيني يا قفسه سينه بچه فشار دهيد و همانطور كه فشار را رها مي كنيد، از نظر زرد بودن پوست بررسي كنيد. اگر بچه داراي پوست تيره است، زردي لثه ها يا سفيده چشم را بررسي كنيد.
چه موقع بچه مبتلا به زردي به ويزيت متخصص نياز دارد؟
اگر بچه زردي داشته باشد، بخصوص سفيد چشم بچه زرد باشد، يا شكم و دست و پاي بچه زرد باشد، به ويزيت پزشك نياز دارد. همچنين بچه اي كه به سختي بيدار مي شود، خوب نمي خورد و بچه اي كه براي بيشتر از سه هفته زردي دارد، حتما به ويزيت متخصص نياز دارد.
زردي بچه چه موقع خطرناك مي شود؟
اگر بچه در طي 24 ساعت اول بعد از تولد زردي داشته باشد، هميشه خطرناك محسوب مي شود و نيازمند پايش و درمان است. اين نوع زردي شايع نيست، گرچه معمولا بخاطر ناسازگاري گروه خون مادر و بچه رخ مي دهد.
اگر مادر داراي گروه خوني O يا Rh منفي باشد، ممكن است با گروه خون بچه ناسازگار باشد. در طي اولين ويزيت قبل از تولد، متخصص گروه خون مادر را چك و مسئله ناسازگاري را بررسي مي كند؛ اما هيچ راهي تا زمان تولد بچه وجود ندارد كه بتوان گروه خون بچه را مشخص كرد.
اگر مراقب بهداشتي نسبت به ناسازگاري گروه خون نگران باشد، نمونه خود در بدو تولد از بچه گرفته شده و گروه خوني اش تعيين مي شود. ممكن است بعضي هم تا زمان بروز علائم زردي صبر كنند، زيرا بچه در صورت فقدان ناسازگاري سالم و بدون زردي خواهد بود.
همچنين تست كومبز (Coombs test) انجام مي شود تا مشخص شود كه ناسازگاري گروه خوني روي سلول هاي خوني بچه تاثير گذاشته است. اگر بچه داراي ناسازگاري گروه خوني و يا تست كومبز مثبت باشد، به دقت از نظر زردي پايش مي شود.
درمان زردي نوزادان چيست؟
بيشتر مواقع زردي نوزاد به درمان نياز ندارد، اما زماني كه درمان بخواهد، فتوتراپي (نور درماني) ايمن ترين و موثرترين درمان است: بچه كاملا لخت شده و در حالي كه چشمانش را بسته اند، زير نور مهتابي يا نور آبي گذاشته مي شود، زيرا نور ماوراء بنفش بيليروبين را تغيير مي دهد و به شكلي تبديل مي كند كه بچه مي تواند از طريق ادرار دفع كند.
گزينه ديگر پيچيدن بچه در پتوي فيبر نوري است كه پتوي بيلي (bili-blanket) يا بيلي پد (bili-pad) ناميده مي شود. مي توان اين نوع پتو را اجاره كرده و بچه را در منزل درمان كرد.
نور درماني معمولا در درمان زردي نوزادان موثر است، اما اگر بچه دچار زردي شديد باشد، يا سطح بيليروبين او به بالا رفتن ادامه دهد، بجاي نور درماني ممكن است در بخش مراقبت هاي ويژه كودكان بستري شده و خون برايش تزريق شود و تعويض خون شود. اين تعويض خون موجب مي شود كه خون حاوي بيليروبين نوزاد كشيده شده و خون بدون بيليروبين اهدا كننده كه داراي سطح نرمال بيليروبين است، جايگزين شود.
يكي از كارهايي كه مادران مي توانند براي كمك به رفع زردي نوزاد انجام دهند، تغذيه مكرر وي با شير پستان يا شير خشك است تا دفعات دفع مدفوع نوزاد زياد شده و بيليروبين بيشتري دفع كند.
روش سنتي نور درماني
در روش سنتي نور درماني كه براي درمان زردي نوزاد در منزل انجام مي شود، دو يا سه عدد لامپ مهتابي نيم متري به زير يك ميز يا چهارپايه نصب مي شود. سپس نوزاد را كاملا لخت كرده و زير نور اين مهتابي ها قرار مي دهند. براي حفظ دماي نوزاد و پيشگيري از افت دماي نوزاد، روي چهارپايه با يك پتو يا لحاف پوشانده مي شود. زمان نور درماني با يك نوار پارچه اي چشمان نوزاد بسته مي شود. فاصله مهتابي از سطح بدن نوزاد بين 60-80 سانتيمتري در نظر گرفته مي شود. بهتر است براي تغذيه نوزاد مادر به زير پتو برود تا اينكه نوزاد از زير چهارپايه و پتو بيرون آورده شود. توجه داشته باشيد كه نوزاد بايستي كاملا لخت باشد و غير از روي چشمان، مابقي پوستش در معرض نور مهتابي باشد.
كليد واژه ها: زردي يا يرقان بيماري هاي شايع بيماري هاي پوستيعلت زردي نوزادان چيست؟
بالا بودن سطح رنگدانه اي به نام بيليروبين (bilirubin) در خون موجب زرد شدن پوست مي شود. بيليروبين در خون همه مردم صرفنظر از سن وجود دارد. بيليروبين يكي از فراورده هاي جنبي است كه در زمان تجزيه سلول هاي قرمز خون كه پير شده اند، حاصل مي شود. معمولا كبد بيليروبين را از خون جمع آوري كرده و از طريق مدفوع آن را از بدن دفع مي كند.
در طي حاملگي كبد مادر بيليروبين جنين را نيز دفع مي كند. بعد از تولد مدت زماني طول مي كشد تا كبد بچه فعاليت خود را شروع كرده و بيلي روبين را از خون دفع كند. نتيجه آن تجمع اين رنگدانه در خون نوزاد است كه در زير پوست و سفيدي چشم رسوب كرده و موجب زرد شدن پوست و سفيده چشم نوزاد مي شود.
اين نوع يرقان يا زردي را زردي فيزيولوژيك مي نامند و معمولا در دومين يا سومين روز زندگي بچه تا حدود دو هفته بعد از تولد ظاهر مي شود (در بچه هاي نارس اوج آن در 5 تا 7 روز پس از تولد شروع شده و ممكن است نهايتا تا دو ماه بعد كامل برطرف شود). روند شروع زردي پوست از صورت بچه است و به سمت پايين و گردن و قفسه سينه ادامه مي يابد تا اينكه در موارد زردي شديد به نوك انگشتان پاي بچه برسد و كل بدن را زرد كند.
آيا تغذيه نوزاد با شير مادر مي تواند علت زردي باشد؟
تغذيه با شير مادر زردي ايجاد نمي كند، اما زردي به احتمال بيشتري در نوزاداني وجود دارد كه با شير مادر تغذيه مي شوند.
ناكافي بودن سطح مايعات بدن بچه مي تواند موجب غليظ شدن خون و بالا رفتن سطح بيليروبين خون نوزاد شود. بنابراين اگر بچه با شير مادر تغذيه مي شود و هنوز شير كافي ترشح نمي شود كه بچه بخورد، احتمال دارد كه زردي سريعتر و شديدتر باشد (در بچه هايي كه با شير خشك تغذيه مي شوند نيز زردي رخ مي دهد اگر به اندازه كافي شيرخشك دريافت نكند).
اگر فكر مي كنيد كه شير پستان تان براي تغذيه نوزاد كافي نيست، در مورد اين مشكل با پزشك يا پرستار خود مشورت كنيد. ممكن است به مشاوره شيردهي و افزايش توليد شير براي شيردهي كافي بچه نياز داشته باشيد.
زماني كه بچه شير كافي از پستان مادر دريافت كند – مثلا با استفاده از تكنيك هاي افزايش ترشح شير مادر – اكثر اوقات با افزايش دفعات شير دهي به بچه، يا از طريق تغذيه بچه با مكمل شير مادر؛ زردي رفع مي شود. آكادمي متخصصان كودك آمريكا (The American Academy of Pediatrics (AAP)) توصيه كرده است كه مادران زائو در چند روز اول حداقل روزي هشت تا 12 بار بچه خود را شير بدهند.
بعضي از بچه ها دچار اختلالي مي شوند به نام "زردي شير مادر (breast-milk jaundice)" كه در چند هفته اول بعد از تولد رخ مي دهد. اين بيماري اغلب در روز هاي 7 تا 11 بعد از تولد تشخيص داده مي شود.
بچه شما ممكن است شير كافي خورده و افزايش وزن طبيعي داشته باشد، اما چيزي از شير با توانايي پردازش و دفع بيليروبين تداخل داشته باشد. اين اغلب در زردي فيزيولوژيك رخ مي دهد و هفته ها تا حتي يك ماه پس از تولد برطرف مي شود.
زردي شير مادر در بچه هايي كه بطور كامل با شير مادر تغذيه مي شوند تقريبا شايع اس و عموما بي خطر محسوب مي شود. اگر سطح بيليروبين بچه خيلي بالا باشد، ممكن است پزشك تغذيه با شير مادر را موقتا يكي دو روز قطع كند و زماني كه سطح بيليروبين پايين آمد، دوباره شيردهي با پستان از سر گرفته شود.
آيا زردي مي تواند خطرناك باشد؟
در اكثريت موارد، زردي نگران كننده نيست. اما اگر سطح بيليروبين بچه خيلي بالا باشد، زردي ممكن است به سيستم عصبي آسيب دائمي بزند. درصد خيلي كمي از نوزادان مبتلا به زردي دچار وضعيتي به نام كرنيكچر يا كرنيكچروس (kernicterus) مي شوند، كه موجب كري، تاخير تكامل و يا شكلي از فلج مغزي مي شود.
آيا بچه هاي خاصي استعداد بيشتري براي ابتلا به يرقان دارند؟
بله، بچه هايي كه داراي مشخصات زير هستند، به احتمال بيشتري زردي شديدتري مي گيرند:
داراي برادر يا خواهري هستند كه زردي گرفته است.
در زمان تولد دچار خونمردگي شده اند (سلول هاي قرمز خون كه در لخته خونمردگي وجود دارد تجزيه شده و بيلي روبين فرآورده جنبي تجزيه و شكسته شدن سلول هاي قرمز خون است)
بچه هايي كه نارس به دنيا مي آيند، زيرا كبد آنها نارس بوده و قادر به پردازش و دفع بيليروبين نيست
قوميت شرق آسيا
داراي اختلال ژنتيكي خاص هستند (مثل سندرم گيلبرت (Gilbert's syndrome)، نقص ارثي ديواره سلول هاي قرمز خون، يا گالاكتوزمي كه يك اختلال متابوليك ارثي است)
دچار بيماري هاي خاص مثل كيستيك فيبروز يا كم كاري تيروئيد (هيپوتيروئيدي) هستند
زردي ممكن است در طي 24 ساعت اول تولد در اثر عارضه هاي جدي خاص از قبيل اختلال كبد، كيسه صفرا، روده كوچك، عفونت، تروماي شديد حين تولد، بيماري خاص، نارس بودن شديد (توليد قبل از هفته 28 حاملگي) رخ دهد. عدم سازگاري خون يا ناسازگاري RH و ناسازگاري گروه خوني نيز مي تواند در روز اول تولد موجب زردي بچه شود.
آيا آزمايشي براي تشخيص زردي بچه وجود دارد؟
تيم زايمان در زمان تولد نوزاد را از نظر زردي چك مي كنند، بايستي مجدداً سه تا پنج روز بعد از تولد بچه چك شود، زمانيكه سطح بيلي روبين احتمالا در بالاترين حد است.
اگر نسبت به زردي نوزاد شكي وجود داشته باشد، آزمايش بيلي روبين انجام مي شود كه در آن نمونه خون از بچه گرفته شده و سطح بيلي روبين خون اندازه گيري مي شود. اگر بچه در طي 24 ساعت اول زردي داشته باشد، سطح بيليروبين قطعا در زايشگاه اندازه گيري مي شود.
چگونه بچه را از نظر زردي چك كنيم؟
بچه را به اتاقي ببريد كه نور طبيعي كافي داشته باشد يا نور فلورسنت زياد داشته باشد. اگر بچه سفيد پوست است، به آرامي انگشت خود را روي پيشاني، بيني يا قفسه سينه بچه فشار دهيد و همانطور كه فشار را رها مي كنيد، از نظر زرد بودن پوست بررسي كنيد. اگر بچه داراي پوست تيره است، زردي لثه ها يا سفيده چشم را بررسي كنيد.
چه موقع بچه مبتلا به زردي به ويزيت متخصص نياز دارد؟
اگر بچه زردي داشته باشد، بخصوص سفيد چشم بچه زرد باشد، يا شكم و دست و پاي بچه زرد باشد، به ويزيت پزشك نياز دارد. همچنين بچه اي كه به سختي بيدار مي شود، خوب نمي خورد و بچه اي كه براي بيشتر از سه هفته زردي دارد، حتما به ويزيت متخصص نياز دارد.
زردي بچه چه موقع خطرناك مي شود؟
اگر بچه در طي 24 ساعت اول بعد از تولد زردي داشته باشد، هميشه خطرناك محسوب مي شود و نيازمند پايش و درمان است. اين نوع زردي شايع نيست، گرچه معمولا بخاطر ناسازگاري گروه خون مادر و بچه رخ مي دهد.
اگر مادر داراي گروه خوني O يا Rh منفي باشد، ممكن است با گروه خون بچه ناسازگار باشد. در طي اولين ويزيت قبل از تولد، متخصص گروه خون مادر را چك و مسئله ناسازگاري را بررسي مي كند؛ اما هيچ راهي تا زمان تولد بچه وجود ندارد كه بتوان گروه خون بچه را مشخص كرد.
اگر مراقب بهداشتي نسبت به ناسازگاري گروه خون نگران باشد، نمونه خود در بدو تولد از بچه گرفته شده و گروه خوني اش تعيين مي شود. ممكن است بعضي هم تا زمان بروز علائم زردي صبر كنند، زيرا بچه در صورت فقدان ناسازگاري سالم و بدون زردي خواهد بود.
همچنين تست كومبز (Coombs test) انجام مي شود تا مشخص شود كه ناسازگاري گروه خوني روي سلول هاي خوني بچه تاثير گذاشته است. اگر بچه داراي ناسازگاري گروه خوني و يا تست كومبز مثبت باشد، به دقت از نظر زردي پايش مي شود.
درمان زردي نوزادان چيست؟
بيشتر مواقع زردي نوزاد به درمان نياز ندارد، اما زماني كه درمان بخواهد، فتوتراپي (نور درماني) ايمن ترين و موثرترين درمان است: بچه كاملا لخت شده و در حالي كه چشمانش را بسته اند، زير نور مهتابي يا نور آبي گذاشته مي شود، زيرا نور ماوراء بنفش بيليروبين را تغيير مي دهد و به شكلي تبديل مي كند كه بچه مي تواند از طريق ادرار دفع كند.
گزينه ديگر پيچيدن بچه در پتوي فيبر نوري است كه پتوي بيلي (bili-blanket) يا بيلي پد (bili-pad) ناميده مي شود. مي توان اين نوع پتو را اجاره كرده و بچه را در منزل درمان كرد.
نور درماني معمولا در درمان زردي نوزادان موثر است، اما اگر بچه دچار زردي شديد باشد، يا سطح بيليروبين او به بالا رفتن ادامه دهد، بجاي نور درماني ممكن است در بخش مراقبت هاي ويژه كودكان بستري شده و خون برايش تزريق شود و تعويض خون شود. اين تعويض خون موجب مي شود كه خون حاوي بيليروبين نوزاد كشيده شده و خون بدون بيليروبين اهدا كننده كه داراي سطح نرمال بيليروبين است، جايگزين شود.
يكي از كارهايي كه مادران مي توانند براي كمك به رفع زردي نوزاد انجام دهند، تغذيه مكرر وي با شير پستان يا شير خشك است تا دفعات دفع مدفوع نوزاد زياد شده و بيليروبين بيشتري دفع كند.
روش سنتي نور درماني
در روش سنتي نور درماني كه براي درمان زردي نوزاد در منزل انجام مي شود، دو يا سه عدد لامپ مهتابي نيم متري به زير يك ميز يا چهارپايه نصب مي شود. سپس نوزاد را كاملا لخت كرده و زير نور اين مهتابي ها قرار مي دهند. براي حفظ دماي نوزاد و پيشگيري از افت دماي نوزاد، روي چهارپايه با يك پتو يا لحاف پوشانده مي شود. زمان نور درماني با يك نوار پارچه اي چشمان نوزاد بسته مي شود. فاصله مهتابي از سطح بدن نوزاد بين 60-80 سانتيمتري در نظر گرفته مي شود. بهتر است براي تغذيه نوزاد مادر به زير پتو برود تا اينكه نوزاد از زير چهارپايه و پتو بيرون آورده شود. توجه داشته باشيد كه نوزاد بايستي كاملا لخت باشد و غير از روي چشمان، مابقي پوستش در معرض نور مهتابي باشد.